ΟΜΑΔΑ ΔΙΑΚΟΠΗΣ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ

Μετά από 5 χρόνια συστηματικής ενασχόλησης με το κάπνισμα : δημιουργία εκπαιδευτικού προγράμματος για την πρόληψη του καπνίσματος σε μαθητές, πολλές ενημερωτικές ομιλίες σε γονείς και εκπαιδευτικούς, εισηγήσεις και workshop σε συνέδρια, έφτασε η στιγμή να ασχοληθώ με τη διακοπή του καπνίσματος.

Μαζί με τον καλό μου συνάδελφο Ανδρέα Μεδίτσκο το επόμενο διάστημα θα λειτουργήσουμε μια ομάδα διακοπής καπνίσματος.  Στο έντυπο μπορείτε να δείτε τις σχετικές πληροφορίες.

Μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας για να σας λύσουμε απορίες που μπορεί να προκύψουν

Οι συγκρούσεις και η διαχείρισή τους μέσα στην οικογένεια

Οι συγκρούσεις είναι ένα αναπόσπαστο μέρος των ανθρωπίνων σχέσεων. Είναι, επίσης, βασικό κομμάτι στη διαδικασία ωρίμανσης των μελών μιας οικογένειας και των σχέσεών τους. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο όχι μόνο να τις αναμένουμε, αλλά και να γνωρίζουμε με ποιο τρόπο μπορούμε να τις αντιμετωπίζουμε εάν θέλουμε να έχουμε «υγιείς» οικογενειακές σχέσεις.
Καθώς όσο και εάν προσπαθούμε να επιτύχουμε την τελειότητα, τέλεια οικογένεια δεν υπάρχει, είναι σημαντική η ανάπτυξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων όπως επικοινωνίας, επίλυσης διαφορών, κατανόησης, συμβιβασμού και σεβασμού, που συμβάλλουν στη διασφάλισης υγειών σχέσεων. Τα παραπάνω είναι εφόδια χρήσιμα όχι μόνο στον κάθε ενήλικα, αλλά πολύ περισσότερο στα παιδιά. Είναι λοιπόν καθοριστικός ο ρόλος των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους στις παραπάνω δεξιότητες.
Στο άρθρο συζητάμε για την αιτιολογία των συγκρούσεων αλλά και οι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη τους στην οικογένεια και θα προβληματιστούμε για τους τρόπους διαχείρισης των συγκρούσεων αλλά και τι μπορούν οι γονείς να κάνουν για να περιορίσουν την εμφάνισή τους στην οικογένεια.
Ορίζοντας τις συγκρούσεις
Πώς δημιουργούνται οι συγκρούσεις
Διαχείριση των συγκρούσεων
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επίλυση των συγκρούσεων
Αδυναμία επίλυσης συγκρούσεων
Κάνοντας το πρώτο βήμα
Βιβλιογραφικές πηγές

* Άρθρο με αφορμή σχετική ομιλία  

Πώς δημιουργούνται οι συγκρούσεις

Όταν οι άνθρωποι αποφεύγουν ή φοβούνται να εκφράσουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, το θυμό τους ή την ανασφάλειά τους συνήθως τις κρύβουν πίσω από α) την κριτική που ασκούν, β) την άρνηση για συνεργασία, γ) την επιθετικότητα, δ) τα κηρύγματα και τις υποδείξεις, ε) τις σπασμωδικές αντιδράσεις, στ) τα παράπονα και ζ) την απομόνωση και τη σιωπή.
Επιπλέον δεν είναι αρκετό να υπάρχουν οι διαφορετικές ανάγκες, επιθυμίες κλπ. Χρειάζεται να συνυπάρχουν δύο ακόμη συνθήκες : α) η μία πλευρά να προσπαθεί να πειθαναγκάσει την άλλη με τις απόψεις και τη μεθοδολογία της προς όφελος των δικών της συμφερόντων και β) να υπάρχει συσχέτιση των δύο πλευρών, ώστε η δράση της μιας πλευράς να έχει επιπτώσεις στη ζωή της άλλης πλευράς.
Το τελευταίο συμβαίνει απόλυτα ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας και γι’ αυτό οι οικογένειες είναι οι κοινωνικές ομάδες στις οποίες εμφανίζονται συχνότερα οι συγκρούσεις. Διάφορες έρευνες δείχνουν ότι στατιστικά οι πιο συχνοί καβγάδες συμβαίνουν ανάμεσα στα αδέρφια, ακολουθούν οι καβγάδες ανάμεσα σε έναν γονιό και το παιδί και τελευταίοι σε συχνότητα έρχονται οι καβγάδες του ζευγαριού.
Στη σύγχρονη εποχή η συγκρούσεις ολοένα και αυξάνονται συχνότητα καθώς α) οι γρήγοροι ρυθμοί με τους οποίους αλλάζουν τα πράγματα γύρω μας απαιτούν την αναζήτηση και υιοθέτηση καινούργιων στρατηγικών για τη διευθέτηση των διαφωνιών, β) η κατάργηση των εξουσιαστικών δομών και η κατάρρευση των αυθεντιών επιτρέπει την εμπλοκή περισσοτέρων ατόμων στη λήψη αποφάσεων και κατ’ επέκταση δυνατότητα να ακούγονται διαφορετικές απόψεις, γ) έχει αυξηθεί ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους ανθρώπους (οι άνθρωποι περισσότερο από ποτέ είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν συγκεκριμένες προδιαγραφές και αυτό κάνει τη επιλογή και ανάδειξη των καλύτερο πιο δύσκολη υπόθεση).

Διαχείριση των συγκρούσεων

Μια σύγκρουση είναι ένα τεστ της «υγείας» μιας σχέσης, μια κρίση που μπορεί να την εξασθενήσει ή να την ενισχύσει. Μπορεί να οδηγήσει μακριά τον έναν από τον άλλο ή να τους φέρουν σε ένα πιο στενό και πιο ζεστό δέσιμο.
Οι άνθρωποι χειρίζονται τη σύγκρουση με τρεις τρόπους:

• Αποφεύγοντάς την (παθητικό πρότυπο): 

Πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν καθόλου να ζουν συγκρούσεις, ενοχλούνται πάρα πολύ, όταν συμβαίνουν, βρίσκονται σε μεγάλη σύγχυση για το πώς να τις χειριστούν. Όταν δύο άνθρωποι (ή μια ομάδα) βρίσκονται μαζί αναγκαστικά θα υπάρξουν συγκρούσεις, ακριβώς γιατί οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, σκέφτονται διαφορετικά, έχουν διαφορετικές ανάγκες και επιθυμίες, που μερικές φορές δεν ταιριάζουν.

Τα άτομα όμως που αποφεύγουν διαρκώς τις συγκρούσεις α) επιτρέπει στους άλλους να καταπατήσουν τα δικαιώματα του χωρίς να διαμαρτυρηθεί, β) θεωρεί ότι οι ανάγκες και οι επιθυμίες του είναι λιγότερο σημαντικές από των άλλων, γ) έχει μικρές προσδοκίες, υποχωρεί εύκολα μπροστά στα επιχειρήματα των άλλων, δ) πιστεύει ότι δεν δικαιούται να ζητάει αυτά που θέλει, ε) αγνοεί τα όρια του και επιτρέπει στους άλλους να καταπατούν το αίσθημα αυτοσεβασμού του, στ) συχνά λέει «ναι» ενώ εννοεί «όχι», ζ) απολογείται για αυτά που εκφράζει, η) μπορεί να αποφεύγει την επαφή με τα μάτια και να δείχνει τα συναισθήματα του με τρόπο αόριστο και έμμεσο, θ) δεν εκφράζει άμεσα θυμό και μπορεί να καταφύγει σε στρατηγικές χειρισμού των άλλων για την κάλυψη των αναγκών του.

• Προκαλώντας την (επιθετικό πρότυπο) : 

Κάποιοι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη σύγκρουση γιατί θεωρούν σημαντικά τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματά της : επιβάλλουν την άποψή τους, εξασφαλίζουν τη συνεργασία του άλλου, αισθάνονται «νικητές».  

Το άτομο που προκαλεί διαρκώς τη σύγκρουση α) απαιτεί τα δικαιώματα του, χωρίς να λάβει υπόψη του τα δικαιώματα των άλλων, β) θεωρεί τις οι ανάγκες του είναι πάντα δικαιολογημένες και πάντα πιο σημαντικές από των άλλων, επιδιώκει την ικανοποίηση των δικών του αναγκών και εμμένει σ΄αυτό με πείσμα, γ) πιστεύει ότι έχει το δικαίωμα να πάρει αυτό που θέλει και δεν ενδιαφέρεται τι κάνει στους άλλους, δ) χρησιμοποιήσει τον εξευτελισμό, τον εκφοβισμό, τις ενοχές για να πετύχει αυτό που θέλει, ε) είναι πάντα σε επιφυλακή για να μην απειλήσει κάποιος άλλος τη θέση κυριαρχίας του και στ) χρησιμοποιεί εκφράσεις σε δεύτερο πρόσωπο, που κατηγορούν και αποδίδουν το φταίξιμο στον άλλο. Αυτό καταλήγει σε κλιμάκωση του θυμού και της επιθετικότητας.  

Η επίλυση μιας σύγκρουσης με την έννοια ότι «κάποιος κερδίζει και κάποιος χάνει» είναι η βάση του διλήμματος των σημερινών γονέων σχετικά με την πειθαρχία και τα όρια. Έτσι όταν ο γονιός επιδιώκει να κερδίσει πάντα συμπεριφέρεται αυστηρά και αυταρχικά. Αυτός ο γονιός ξοδεύει πολύ χρόνο για να επιβάλει την απόφαση, να ελέγχει αν το παιδί εκτελεί την απόφαση, να γκρινιάζει και υπενθυμίζει για την υλοποίησή της. Το παιδί από την άλλη αισθάνεται δυσαρέσκεια και θυμό για το γονιό του, δεν έχει ευκαιρίες να αναζητά λύσεις και να αναπτύξει την αυτοπειθαρχία. Αντίστροφα όταν το παιδί επιδιώκει να κερδίζει πάντα, ο γονιός είναι πολύ επιτρεπτικός και επιεικής. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί μαθαίνει να μη σέβεται τα συναισθήματα των άλλων, καθώς μεγαλώνει συναντά δυσκολίες στις σχέσεις τους με τους συνομηλίκους και τελικά αισθάνεται ότι δεν το αγαπούν ή δεν θέλουν να έχουν σχέσεις μαζί του. Ο γονιός είναι δυσαρεστημένος, ενοχλημένος, θυμωμένος, υπάρχει ο κίνδυνος να πάει στο άλλο άκρο και να γίνει τιμωρητικός.

• Αναγνωρίζοντας την σύγκρουση ως ένα φυσιολογικό φαινόμενο και επιτρέποντας την να εκδηλωθεί ανοικτά. 

Κάποιοι άνθρωποι θεωρούν ότι το ζήτημα δεν είναι εάν θα υπάρξουν ή όχι διαμάχες αλλά το πως θα αντιμετωπιστούν με επιτυχία. Όταν οι διαφωνίες και διαμάχες επιλυθούν με επιτυχία, τότε η ζωή εμπλουτίζεται και οι σχέσεις ενισχύονται. Το παιδί εμπλέκεται στην επιλογή της απόφασης, δεσμεύεται στην υλοποίησή της, αισθάνεται ότι το εμπιστεύονται και το θεωρούν υπεύθυνο. Ο γονιός που δεν έχει τη «χρυσή λύση» για τα καθημερινά προβλήματα, πιέζει και επιπλήττει λιγότερο, ελέγχει και υπενθυμίζει λιγότερο. 

Μερικοί τρόποι που ευνοούν την εκτόνωση μιας σύγκρουσης ακόμη και αν αυτή εκδηλωθεί είναι α) να βρεθεί ό κατάλληλος τόπος και χρόνος για να «ανοιχτεί» το θέμα και όχι απαραίτητα παρορμητικά οποιαδήποτε στιγμή, β) να προσπαθήσει κανείς να συνειδητοποιήσει τις πραγματικές αιτίες της σύγκρουσης, γ) να ακούσουμε προσεκτικά αυτά που έχει να μας πει η άλλη πλευρά, χωρίς να προβαίνει σε έναν συνεχή μονόλογο και τελικά δ) να αναζητηθεί η λύση που θα ικανοποιήσει και τους δύο, γεγονός που προϋποθέτει την αμοιβαία μετακίνηση από την αρχική θέση.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επίλυση των συγκρούσεων

Οι παράγοντες που επηρεάζουν στην επίλυση μιας σύγκρουσης είναι πολλοί και εξαρτώνται από τη σοβαρότητά της, αλλά και τα άτομα που εμπλέκονται σε αυτήν.

Ειδικότερα : 

• η ικανότητα των εμπλεκομένων να διευκολύνουν την επίλυση της σύγκρουσης και ο χρόνος που διαθέτουν γι’ αυτό το σκοπό, 
• η σοβαρότητά της και η σημασία που αποδίδεται στο θέμα της σύγκρουσης, 
• η ιεραρχική σχέση μεταξύ των εμπλεκομένων μερών και η σχετική ισορροπία ισχύος, ε
• οι συνθήκες υπό τις οποίες διαδραματίζεται η σύγκρουση και 
• η κουλτούρα του πλαισίου μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η σύγκρουση (π.χ. αν στη συγκεκριμένη οικογένεια συνηθίζουν να «ανοίγουν» ή να κουκουλώνουν τις συγκρούσεις που εκδηλώνονται).

Αδυναμία επίλυσης συγκρούσεων

Έχοντας ως στόχο την επίλυση των συγκρούσεων ο κάθε εμπλεκόμενος χρειάζεται να ακολουθήσει μια σειρά από μικρές αλλά αποτελεσματικές κινήσεις τακτικής. Η πιο σημαντική είναι να ελέγξει το θυμό του και στη συνέχεια να προσπαθήσει να ξεκαθαρίσει ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα. Ορίζοντας το πρόβλημα στη συνέχεια έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει πιθανές και από αυτές να διαλέξει την πιο κατάλληλη για να την εφαρμόσει.
Σε όλη αυτή τη διαδικασία υπάρχουν συμπεριφορές που μπορούν να πυροδοτήσουν την κατάσταση και να την κάνουν χειρότερη όπως π.χ. κάποιος να φωνάζει, να μιλά σε δεύτερο πρόσωπο χρησιμοποιώντας το «εσύ» και όχι το «εγώ» (πολύ πιθανόν κριτικάροντας για τον άλλον), ή μη λεκτικές κινήσεις όπως να πλησιάσει πολύ κοντά στον άλλο περιορίζοντάς του τον προσωπικό χώρο (μια κίνηση που σχεδόν πάντα δείχνει απειλητική διάθεση), να χρησιμοποιεί το μέγεθος του σώματος ή το ύψος για εκφοβισμό, να κουνά ή να σφίγγει την γροθιά του ή τέλος να κουνά δεικτικά το δάκτυλό του.
Αντίθετα υπάρχουν συμπεριφορές που μπορεί να βοηθήσουν ώστε τα πράγματα να γίνουν καλύτερα όπως π.χ. να διατηρεί ήρεμη τη φωνή του, να ακούει προσεκτικά τι έχει να πει ο άλλος, να σέβεται τον προσωπικό χώρο του άλλου, να μιλά με το «εγώ» και να σέβεται τα συναισθήματα του άλλο, να μην παρεμβαίνει παρορμητικά, αλλά να παρατηρεί την εξέλιξη των πραγμάτων (μια καλή ερώτηση προς τον εαυτό πριν παρέμβει είναι : «Θα συμβεί κάτι σοβαρό εάν δεν παρέμβω»), να δίνει έμφαση στις πράξεις και όχι στο άτομο (να περιγράφει τη συμπεριφορά του άλλου και να αντιπροτείνει τι θα προτιμούσε και όχι να χρησιμοποιεί ταμπέλες), να αναγνωρίζει την προσπάθεια και να ενθαρρύνει για τη συνέχιση προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά και μη λεκτικές κινήσεις όπως να έχει χαλαρή στάση το σώμα του και οι παλάμες του να είναι ανοικτές.
Όταν υπάρχει αδυναμία επίλυσης των συγκρούσεων, η σύγκρουση κλιμακώνεται αυτοί που συγκρούονται επιχειρούν να εμπλέξουν ένα τρίτο άτομο για να λειτουργήσει ως «δικαστής». Έτσι όμως δημιουργούνται συμμαχίες και αντιπαλότητες. Εάν οι συμμαχίες αυτές μεταξύ ορισμένων μελών της οικογένειας καταστούν πάγιες και μακροχρόνιες, τότε είναι πιθανόν να δημιουργηθούν δυσλειτουργίες στην οικογένεια, οι οποίες μακροχρόνια θα έχουν κακές επιπτώσεις. Μέσα σε μια υγιή οικογένεια οι συμμαχίες αυτές δεν είναι σταθερές και αμετακίνητες αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τις καταστάσεις που προκύπτουν.
Για να αντιληφθεί κάποιος τις συμμαχίες θα πρέπει να αναρωτηθεί :

• Με ποιο μέλος της οικογένειάς μου έχω συνήθως την τάση να συμφωνώ; 
• Σε ποιες περιπτώσεις το κάνω; 
• Όταν δύο άλλα μέλη της οικογένειας μαλώνουν μεταξύ τους, ποιου το μέρος παίρνω πιο συχνά; 
• Ποιος στην οικογένεια μου, με θυμώνει ευκολότερα;

Βιβλιογραφικές πηγές

• Bowlby, J. (1982). Attachment and Loss, 2nd edition. New York: Basic Books. 
• Bucay, J. (2009). Ο δρόμος της αυτοεξάρτησης Φύλλα πορείας Ι. Εκδ. ‘Όπερα, Αθήνα. 
• Cupach, W., Canary, D. «Couple Relationships», Marriage and Family Encyclopedia Ανάκτ. 20/1/2013 http://family.jrank.org/pages/315/Conflict.html 
• Dinkmeyer, D. MacKay, G. (2003). Από τις συγκρούσεις στη συνεργασία. Εκδόσεις θυμάρι (7η έκδοση), Αθήνα. 
• Dolte, D. (1999). Τα παιδιά μαθαίνουν αυτό που ζουν. Εκδ. Θυμάρι, Αθήνα. 
• Gordon, T. (1999). Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα, Εκδ. Ερευνητές. Αθήνα. 
• Λόφας, Ζ. (2000). Νέοι Οικογενειακοί Κανόνες. Εκδ. θυμάρι, Αθήνα. 
• Messman, S. «Parent-Child relationships», Marriage and Family Encyclopedia Ανάκτ. 31/1/2013 http://family.jrank.org/pages/315/Conflict.html 
• Prekop, J. (1997). Ο μικρός τύραννος. Εκδ. Θυμάρι, Αθήνα. 
• Sillars, Α., Canary, D., Tafoya, M. (2004). Communication, conflict and the quality of family relationships, In L. Vangelisti (Ed.), Handbook of Family Communication. Mahwah, NJ: Erlbaum 
• Σκίνερ Ρ., Κλιζ, Τ. (1992). Οικογένεια η σύγχρονη Οδύσσεια. Εκδ. Κέδρος, Αθήνα. 
• Spohn, Ryan and Kurtz, Don L. (2011). «Family Structure as a Social Context for Family Conflict: Unjust Strain and Serious Delinquency». Faculty Publications of the Center on Children, Families, and the Law.Paper 13, Ανάκτ. 25/1/2013 http://digitalcommons.unl.edu/ccflfacpub/13 
• Vuchinich, S. «Family relationship», Marriage and Family Encyclopedia Ανάκτ. 20/1/2013 http://family.jrank.org/pages/315/Conflict.html

Κάνοντας το πρώτο βήμα

Οι γονείς ευκολότερα αναζητούν νέες μεθόδους για να αλλάξουν τα παιδιά τους ή για την τροποποίηση του περιβάλλοντος, παρά τρόπους για αλλαγές στον εαυτό τους. Ωστόσο όποια από τα δύο μέρη και αν αλλάξουν – γονείς ή παιδιά – η αλλαγή αυτή θα επηρεάσει ικανοποιητικά τις σχέσεις τους και θα εκτονώσει τις συγκρούσεις.

Αλλαγή της στάσης των γονιών απέναντι στη συμπεριφορά των παιδιών τους μπορεί να γίνει : 

• με τη μελέτη σχετικών βιβλίων ή την παρακολούθηση κάποιων διαλέξεων, 
• συζητώντας τα θέματα με κάποιον ειδικό, αν και αυτό πολλές φορές το αποφεύγουν οι γονείς καθώς υποτιμούν τα θέματα που τους απασχολούν 
• η συμμετοχή σε ομάδες γονέων, δηλαδή σε πιο μικρές ομάδες όπου κανείς μπορεί πιο άνετα να πάρει το λόγο και να εκφράσει τις απόψεις του.